پروژه دانشجویی مقاله زمینه‌ها و چگونگی جنگهای رِدّه تحت word دارای 151 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد پروژه دانشجویی مقاله زمینه‌ها و چگونگی جنگهای رِدّه تحت word کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است
بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی مقاله زمینه‌ها و چگونگی جنگهای رِدّه تحت word
مقدمه 1
معرفی منابع 5
بخش یکم: مبحث فقهی ارتداد 9
ـ بررسی مفاهیم و انواع ارتداد و احکام مربوط به آنها 9
ـ تعریف ارتداد 9
ـ انواع ارتداد 10
ـ شرایط احراز ارتداد 13
ـ سیر تاریخی ارتداد در اسلام 14
ـ ارتداد در قرآن 17
ـ ارتداد در حدیث 19
ـ راههای اثبات ارتداد 21
ـ موجبات ارتداد 22
ـ مجازاتهای ارتداد 24
بخش دوم: تحولات جامعه عربستان از پیش از اسلام تا مرگ پیامبر
ـ موقعیت جغرافیایی مناطق درگیر در نبرد 30
ـ وضعیت سیاسی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام 31
ـ وضعیت اقتصادی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام 34
ـ بافت فرهنگی و دینی جامعه عربستان در آستانه ظهور اسلام 36
ـ نتیجه تحلیلی تحولات جامعه عربستان در آستانه‌ی ظهور پیامبر(ص) 42
جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر
ـ وضعیت جامعه عربستان در آستانه مرگ پیامبر 45
ـ چگونگی ایمان اعراب و گسترش اسلام در شبه‌جزیره عربی 47
ـ اشرافیت قریش و آیین اسلام 49
بخش سوم: مساله جانشینی و وضعیت دولت اسلامی پس از مرگ پیامبر
ـ بررسی و نقد دیدگاههای مختلف درباره جانشینی پیامبر 54
ـ زمینه‌های ذهنی به قدرت رسیدن ابوبکر 59
زمینه‌های عینی به قدرت رسیدن ابوبکر 60
ـ تدبیرها و ترفندهای ابوبکر در کسب و تحکیم قدرت 65
ـ نتیجه‌گیری
بخش چهارم: ایده‌های انگیزه های ایجاد جنگ های ارتداد
ـ بررسی و نقد ایده‌های موجود در باب دلیل جنگ های رده 68
ـ ماهیت جنگهای ارتداد در پرتو الگوی نظری 72
بخش پنجم : جنگهای رده در نجد ، بحرین و عمان
ـ هجوم قبایل پیرامون مدینه 84
ـ طلیحه 86
ـ عقاید و تعالیم طلیحه 89
ـ شورش‌های پراکنده پس از سرکوب طلیحه 92
ـ سرکوب قبایل بنی عامر 92
ـ نبرد جواء و سرکوب بنی سلیم 93
ـ نبرد ظفر 94
ـ مسیلمه 95
ـ عقاید و تعالیم مسیلمه 100
ـ سجاح 103
ـ جدایی مالک بن نویر از سجاع و کشته‌شدنش به دستور خالد 108
ـ نبرد دباء و سرکوب ارتداد عمان 112
ـ ارتداد بحرین 113
بخش ششم: جنگهای رده در یمن
ـ چگونگی قیام اسود عنسی و فرجام کار او 117
ـ تعالیم و آموزه‌های دینی اسود عنسی 120
ـ شورش قبس بن عبدیغوث بر سر امارت 122
ـ برگشت مردم حضر موت و کنده از آیین اسلام 124
نتیجه نهایی 131
فهرست منابع 134
بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی مقاله زمینه‌ها و چگونگی جنگهای رِدّه تحت word
- طبری ، محمدبن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الرسول و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر، جلد چهارم، چاپ پنجم 1375
- یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هفتم، 1374
- بلاذری، احمدبن یحیی بن جابر، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، ]بی جا[: نشر نقره، چاپ اول 1337
- کوفی، محمد بن علی بن اعثم، الفتوح، ترجمه محمدبن احمد مستوفی هروی، مصحح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول 1366
- واقدی، محمدبن عمر، مغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول 1366
- ولی الدین عبدالرحمن بن محمدبن خلدون، تاریخ ابن خلدون (العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم والبربر)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، جلد چهارم، 1363
- ابن اثیر، عزالدین بن ابی الحسن، تاریخ کامل، برگردان محمد حسین روحانی، تهران: انتشارات اساطیر، جلد سوم، چاپ اول، 1371
- ابن خیاط العصفری، خلیفه، تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق مصطفی نجیب فواز و غیره، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعه الاولی، 1415هـ.ق
- ابن سعد، ابوعبدالله محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعه الاولی 1410هـ
- المقدسی، مطهربن علی، البدأ والتاریخ، ]بی جا[، مکتبه الثقافه الدینیه، ]بی تا[
- واقدی، محمدبن عمر، کتاب الرده، تحقیق یحیی الجبوری، بیروت: دارالغرب الاسلامی، الطبعه الاولی 1410، هـ.ق
- فاروق، خورشید احمد، تاریخ الرده، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، الطبعه الثانیه، ]بی تا[
- ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر، 1398 هـ.ق
- ابن قتیبه الدینوری، عبدالله بن مسلم، الامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، قم: منشورات الشریف الرضی، الطبعه الاولی، 1413 هـ.ق
- ابن اثیر، عزالدین بن ابی الحسن، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر، 1409هـ.ق
- المسعودی، علی بن الحسین، التنبیه و الاشراف، تحقیق عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دارالصاوی، 1357 هـ.ق
- الحموی، شهاب الدین یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ]بی تا[
- الاصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین، الأغانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، الطبعه الاولی، 1414-1415 هـ.ق
- الذهبی، شمس الدین محمدبن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعه الاولی، 1407هـ.ق
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: داراحیاء الکتب العربی، 1385 هـ/ 1965م
- النسایی، احمدبن شعیب، سنن النسایی، بشرح السیوطی، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعه الاولی، 1416هـ.ق
- البخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر، 1414هـ.ق
- کتاب الاصنام، ابومنذر هشام بن محمد کلبی، ترجمه سید محمد رضا جلالی نایینی، [بی جا] ، چاپ تابان، 1348
- ابوالفداء اسماعیل بن علی ، المختصر فی اخبار البشر ، تحقیق محمود ایوب ، بیروت: دارالکتب علمیه الطبعه الاول ، 1417 هـ . ق
- ابن هشام ، ابو محمد عبد الملک بن هشام بن ایوب الحمیری، السیره النبویه ، لبنان، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی ، 1355
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون، مقدمه ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم 1366
- ابن کلبی ، ابی منذر هشام بن محمد بن صایب ؛ جمهره النسب ، تحقیق الدکتور ناجی حسن ، بیروت : عالم الکتب 1407
- ابوالفداء اسماعیل بن علی ، المختصر فی اخبار البشر ، تحقیق محمود ایوب ، بیروت: دارالکتب علمیه الطبعه الاول ، 1417 هـ . ق
باشمیل، محمداحمد حروب الرده، ]بی جا[: دارالفکر، 1979
- العتوم، علی، حرکه الرده، عمان، مکتبه الرساله الحدیثه، 1987
- الدجانی، زاهیه، حروب الرده، بیروت: لدارالکتاب العربی، الطبعه الاولی 1417هـ 1997م
- هیکل، محمد حسنین، الصدیق ابوبکر، القاهره: دارالمعارف، 1990
- ابوالفضل ابراهیم، محمد، ایام العرب فی الاسلام، بیروت: دارالجیل، الطبعه الثالثه، 1408هـ.ق
- احمد، سعیدبن سلم، حروب الرده، ]بی جا[: دارالمنار، الطبعه الاولی، 1415هـ.ق
- زمینه تکامل اجتماعی، د.ک. میتروپولسکی و دیگران، ترجمه پرویز بابایی، تهران: مرکز نشر سپهر، چاپ پنجم 1358)
- زمینه جامعه شناسی ، اگ برن و نیم کف، اقتباس امیر حسین آریان پور، تهران: موسسه انتشارات فرانکلین ، چاپ پنجم آذر ماه 1350
- جعفری، سید حسین، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه سید محمد تقی آیت الهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، آذر 1359
- زرگری نژاد، غلامحسین، تاریخ تحلیلی اسلام، قم: انجمن معارف اسلامی ایران ، چاپ دوم زمستان 1381
- شهیدی، سیدجعفر، زندگانی فاطمه زهرا(س) تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و ششم 1376
- غلامی، یوسف، پیشوایی فرزند ابوطالب، قم: انجمن معارف اسلامی ، چاپ اول 1381
- زرگری نژاد، غلامحسین، نهضت امام حسین(ع) و قیام کربلا، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت) چاپ اول پاییز 1383
- شریعتی، علی، اسلامشناسی مشهد(مجموعه آثار 30) ، تهران: چاپخش، چاپ سوم 1371
- بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی ( مبانی علم سیاست نظری و تاسیسی)، تهران: نشر نگاه معاصر، چاپ سوم 1382
- زرگری نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، تهران: انتشارات سمت ، چاپ اول 1378
- فیاض، علی اکبر، تاریخ اسلام، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ،چاپ پنجم 1372
- لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سید هاشم حسینی ، [بی جا]، کتاب فروشی اسلامیه ، [بی تا]
- ممتحن، حسینعلی، پژوهشی در تاریخ فرهنگ اسلام و ایران، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول 1374
- آرنولد، سرتوماس، تاریخ گسترش اسلام، ترجمه ابوالفضل عزتی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، دی ماه 1358
- بارتولد، و.و، kآنآخلیفه و سلطان، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم 1377
- لمیتون، آن.کی.اس، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه و تحقیق سید عباس صالحی و محمد مهدی فقیهی، تهران: موسسه چاپ و نشر عروج، چاپ اول پاییز 1374
- روشه، گی، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی ،تهران: نشر نی،
چاپ پانزدهم 1383
- غلامی، یوسف بحران جانشینی پیامبر، قم: انجمن معارف اسلامی ایران ، چاپ اول پاییز1380
- اوچ اوک، بحریه، تاریخ پیامبران دروغین در صدر اسلام، ترجمه دکتر وهاب ولی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1364
- وبر، ماکس، اقتصاد و جامعه، مترجمین عباس منوچهری، مهرداد ترابی نژاد و مصطفی عماد زاده، تهران: انتشارات مولی، چاپ اول ، 1374
- قادری، حاتم، اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، چاپ اول، بهار 1378
- آربری، آ.ج، تاریخ اسلام ، پژوهش دانشگاه کمبریج ، زیر نظر پی . ام . هولت و آن. ک. س لمبتون ؛ ترجمه احمد آرام ، تهران : امیر کبیر ، 1378
- الامینی، عبدالحسین احمد، الغدیر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ]بی تا[
- بجنوردی، السید میرزا حسن ، القواعد الفقهیه، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم 1410 هـ ق
- نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم: ستاره، [بی تا]
- ابن ادریس، ابی عبدالله محمد بن ادریس العجلی الحلی، السرائر، ]بی جا[ معارف اسلامیه، [ بی تا]
- فخر المحققین ، ابو طالب محمد بن حسن بن یوسف بن المطهر الحلی، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم: اسماعیلیان، 1363
- منتظری، حسینعلی، رساله توضیح المسائل، قم،]بی تا[،
- ابن فارس، ابی الحسین احمد بن فارس بن زکریا؛ معجم مقاییس اللغه؛ قم: مکتبه الاعلام الاسلامی؛ 1404
- ابن قدامه ؛ ابن محمد عبدالله بن احمد بن محمود ، المغنی و الشرح الکبیر ، بیروت: دارالفکر، 1404
- سرحلی، علامه، تحریرالاحکام ،[بی جا] موسسه طوس ، [ بی تا]
- اصفهانی راغب، ابی القاسم الحسین بن محمد ، المفردات فی غریب القرآن، ]بی جا [ دفتر نشر کتاب ، 1404
- نجفی، شیخ محمد حسن، جواهرالکلام، تهران: اسلامیه، 1362
- شافعی ، ابی عبدالله محمد ادریس، الام، بیروت: دارالمعرفه،]بی تا[
- پاشایی، محمد، ارتداد، تهران: انتشارات لوح محفوظ، 1380
- شهید ثانی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم: بصیرتی، ]بی تا[
- طوسی، ابن جعفر محمد بن الحسن بن علی ، الخلاف، در السلسله الینابیع الفقهیه]بی تا[
- کاشف الغطا، شیخ جعفر،کشف الغطا عن مبهمات الشریعه الغرا، اصفهان:مهدوی،[بی تا]
- خمینی، سید روح الله، تحریرالوسیله، قم : اسماعیلیان[بی تا]
- حلی، محقق، ابوالقاسم نجمدالدین جعفر بن الحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، بیروت : اعلمی، ]بی تا[
- عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی، [بی تا]
- جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی،[بی تا]
- ولایی، عیسی، ارتداد در اسلام، تهران: نشر نی ، 1380
- شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد بن محمدبن جمال الدین بن تقی الدین بن صالح بن شرف العاملی، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، تهران: اسلامیه، [بی تا]
- عاملی، محمد بن حسن الحرالعاملی،وسائل الشیعه الی تحصیل الشریعه، [بی جا]، الاسلامیه، 1401
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی فی الفروع، تهران: الاسلامیه، [بی تا]
- صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، من لا یحضره الفقیه، ]بی جا[، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم ]بی تا[
- شهید اول، شمس الدین محمد بن مکی العاملی، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: جامعه مدرسین، 1414،
- حلی ، علامه، تحریرالحکام، [بی جا] موسسه طوس، [بی تا]
- اردبیلی، سید عبدالکریم، موسوی فقه الحدودو التعزیرات، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1413
- با سر حسنی، شمس الدین، المبسوط، بیروت: دارالکتاب العلمیه، 1408
- خوئی، سید ابوالقاسم،مبانی تکلمه المنهاج،نجف اشرف: الآداب، 1976
- اردبیلی، سید عبدالکریم موسوی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 13
- مجله حوزه، ش 41 ، 1369 ش
- دهخدا ،علی اکبر ،لغت نامه،تهران،سیروس، ]بی تا[
بررسی مفاهیم و انواع ارتداد و احکام مربوط به آنها
'دین'یکی از انتخابهای مهم انسان در حیات فردی و اجتماعیش است و بیشترین مجاهدت ها نیز در تاریخ بشر حول محور و مفهوم دین صورت گرفته است.ادیان در کنار تلاش برای گسترش حوزه نفوذ خود سعی در حفظ و نگهداری پیروان خود دارند و پیشاپیش از تغییر و تبدل در رای پیروان خود جلو گیری می کنند و این معطوف به تقدسی است که در دین نهفته است
برای جلوگیر ی از فرسایش سرمایه تقدس در نزد ادیان مهمترین ابزار برای مومنان،استفاده از سازوکارهای درون دینی برای معتقدان است.به عبارت دیگر به نحو پیشینی شروطی برای ورود به دین در نظر می گیرند که نقض آن می تواند پی آمدهای
ناخوشایندی برای 'مومن بر گشته'داشته باشد.در ادیان مختلف به تناسب تنبیه هایی ویژه برای این موضوع در نظر گرفته شده است.دین اسلام به عنوان یکی از ادیان جهانشمول و فراگیر نیز قواعدی برای این'از دین برگشتگان' در نظر گرفته است.اما شاید یکی از اختلاف بر انگیز ترین موضوعات دینی اسلامی همین مساله باشد.اینکه چگونه این قاعده یا قواعد به وجود آمده است و برای این دسته از افراد چه تنبیهی باید در نظر گرفت.گذر زمان نیز بر پیچیدگیهای این مساله افزوده است.چون علاوه بر جنبه های ایمانی ابعاد کلامی ،فقهی و حتی سیاسی نیز پیدا نموده است و فهم هر چه دقیق تر آن را دچار مشکل ساخته است.اما این مساله تقریبا از سالهای حیات پیامبر در جامعه اسلامی رخ نمون شد و پس از آن منشاء بروز عقاید مختلفی در خصوص ارتداد در نزد مذاهب اسلامی گردید. به طور مشخص آنچه که محور این رساله می باشد بررسی ابعاد تاریخی و اندیشه ای جنگهای 'رده' پس از رحلت پیامبر است. اما فهم تاریخی این موضوع امکان نخواهد داشت مگر ابتدا نظری گذرا بر مفهوم واژه ارتداد و مرتد و مشتقات آن داشته باشیم.به همین منظور در این فصل 'معنا شناسی'ارتداد در حوزه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد تا در ادامه کار فهم تاریخی جنگهای رده آسان تر صورت گیرد
تعریف ارتداد
بهترین نقطه برای شروع در موضوعات کلامی-تاریخی تدقیق مفاهیم و واژههای کلیدی موضوع است.در گام نخست باید ببینیم که'ارتداد' به چه معناست. در علم اللغه ارتداد بر وزن افتعال به معنای بازگشت و رجوع می باشد[1] که در ادبیات دینی چون ریشه در قران دارد،غالبا بازگشت از دین مد نظر است.رده نیز که اسم مصدر از “ارتداد”است عبارت از خارج شدن از مذهب اسلام است.[2] مرتد نیز که اسم فاعل ارتداد می باشد معمولا به کسی گفته می شود که بعد از قبول اسلام ترک مسلمانی کند.از اسلام برگردد و خود را به کفر خویش برگرداند[3]
انواع ارتداد
در دین اسلام به تناسب عملکرد و نوع اندیشه افراد در بازگشت از دین قضاوت درباره آنها متفاوت است.اعتقاد به تقسیم بندی ارتداد و تعیین مجازات برای مرتد بر اساس آن تقسیم بندی ،از مشهورات،مسلمات،ویژگیها و مختصات فقه امامیه است[4] .اما فقهای اهل سنت اعتقادی به تقسیم بندی ارتداد و صاحب آن “مرتد”نداشته و در نزد آنان تفاوتی بین مرتد فطری و مرتد ملی که از مشهورترین تقسیمات ارتداد،در نزد شیعیان است؛وجود ندارد[5]. اصولا،اینان چنین تفکیکی را به رسمیت نمی شناسند.در ذیل،به انواع ارتداد که فقهای اهل شیعه بر اساس استفاده از روایات اسلامی و آثار ویژه ،به فطری و ملی تقسیم کرده اند[6] و احکام هر یک را متفاوت می دانند[7]، به اختصار اشاره می شود
ارتداد فطری:
ارتداد فطری که صاحبش “مرتدفطری”نامیده می شود،به ارتدادی گفته
می شود که شخص بر فطرت اسلام زاده شده باشد ولی بعدا کافر گردد[8]. منظور از عبارت “شخص بر فطرت اسلام زاده شده باشد”در تعریف مذکور آن است که در زمان انعقاد نطفه او پدر و مادرش یا یکی از ان دو مسلمان بوده و کودک مسلمان به دنیا آمده باشد[9]. در مورد زمان دقیق ارتداد فطری نیز چنین آمده است که شخص پس از بلوغ اسلام را پذیرفته و آنگاه از اسلام خارج گشته و کفر را برگزیند.[10]
در خصوص زاده شدن فرد بر فطرت اسلام نیز این نکته ضروری است اشاره شود که اگر بعد از انعقاد نطفه فرد ،یکی از والدین او مسلمان گردند و یا در دوران حاملگی ،یکی از آنها مسلمان شده باشد،حکم به فطری بودن مشکل است.[11]
ارتداد ملی:
ارتداد ملی که صاحبش “مرتد ملی” نامیده می شود به ارتدادی گفته می شود که شخص از ابتدا کافر بوده،سپس اسلام آورده و آنگاه از اسلام به کفر بر گشته باشد[12].مقصود از ابتدا کافر بوده در تعریف فوق آنست که در حال انعقاد نطفه ی او والدینش کافر بوده و بچه پس از به دنیا آمدن و به حد بلوغ رسیدن کفر را بر گزیند. [13]در مورد زمان ارتداد نیز در این خصوص چنین آورده اند که فرد،پس از آنکه به حد بلوغ رسید کفر را برگزیند و سپس اسلام را انتخاب کرده و مجددا از اسلام برگردد[14]. تعریف دیگر از
“ارتداد ملی” و “مرتد ملی” چنین بیان می دارد که اگر بعد از انعقاد نطفه ی فرد و قبل از بلوغش ،یکی از والدین او مسلمان گردند و خود او پس از بلوغ مسلمان شود و آنگاه از اسلام برگردد[15]
در یک نگاه کلی و به زبانی ساده در مورد انواع ارتداد می توان گفت که مرتد کسی است که انعقاد نطفه اش در حالی بوده که پدر یا مادر یا هردوی آنها مسلمان بوده اند و او در خانواده ای مسلمان به دنیا آمده و نشو و نما کرده و پس از تمیز،نخستین اختیار او (هرچند با اظهار شهادتین)اسلام باشد،سپس دست از اسلام بردارد.در مقابل،مرتد ملی کسی است که نخستین انتخاب او از زمان تمیز و فهم عرفی کفر بوده،سپس اسلام می آورد و آن گاه از اسلام بر می گردد،اعم از اینکه پدر یا مادر او مسلمان باشند یا نباشند
شرایط احراز ارتداد
درباره شرایط احراز ارتداد بین فقهای شیعه و علمای اهل تسنن اجماع و اتفاق نظر وجود ندارد و حتی این امر در بین علمای هر مذهب نیز صادق است.بسیاری از فقها و علمای مذکور در تعداد ،ترتیب،اهمیت و شروطی که برای ارتداد در هر مسلمانی لازم است،اختلاف نظر دارند.به طور مثال محقق حلی شرایط ارتداد را در سه مورد بلوغ،عقل و اختیار دانسته است و علاوه بر این در ترتیب اهمیت این شرایط نیز شرط بلوغ را مقدم بر بقیه می داند.[16] علی رغم عدم وجود اتفاق نظر بین فقها و علمای شیعه و سنی از مجموع سخنان آنان می توان برای تحقق ارتداد چهار شرط را بر شمرد که به شرح ذیل می باشد
الف – بلوغ: هرگاه انسان به سنی برسد که دگرگونی ها در اندام و احساسات و اندیشه اش پدیدار گردد،چنین مرحله ای را “بلوغ” می گویند.[17] فقهای امامیه بلوغ را در ارتداد لازم دانسته و اظهارات ارتداد آمیز کودک را نادیده می گیرند.محقق حلی اولین شرط از شروط سه گانه را بلوغ دانسته است.[18] علمای اهل سنت نیز به فرق بین کودک ممیز و غیر ممیز قائلند
آنان به اتفاق آرا معتقدند که ارتداد کودک غیر ممیز صحیح نیست.[19] اما در صحت ارتداد کودک ممیز بین مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف است.حنفیه و مالکیه معتقدند که ارتداد کودک ممیز صحیح است.زیرا بلوغ شرط ارتداد نیست.[20] اما شافعیه معتقدند که ارتداد کودک ممیز صحیح نیست.حنبلی ها نیز در این زمینه دارای دو نظر و عقیده هستند.در نظر اول آمده است که در ارتداد بلوغ شرط نیست و بنابر این ارتداد کودک ممیز صحیح است(همانند ابی حنیفه)رای دیگر این است که اسلام کودک ممیز صحیح ولی ارتداد او صحیح نیست[21]
ب – عقل: در اینکه عقل شرط تکلیف است،بین امامیه و اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد.اهل سنت می گویند که ارتداد دیوانه صحیح نیست،چون عقل به ویژه در امور اعتقادی از شرایط اهلیت است.[22] علامه حلی و محقق حلی از فقهای امامیه نیز عقل را از شرایط تحقق ارتداد دانسته اند[23].روایت صحیحه نیز دلالت بر این شرط دارد.امام باقر(ع)می فرماید که امر و نهی و مجازات و ثواب خداوند برای انسان به خاطر وجود عقل است[24]
پ – اختیار: مذاهب چهارگانه اهل سنت به اتفاق آرا معتقدند که حرف یا عمل کفرآمیزی که از روی اکراه و اجبار باشد موجب ارتداد نمی گردد.استدلال فقهای اهل سنت به آیه 106 سوره نحل است که خداوند خشم و غضب خود را برکسانی قرار داده است که با اختیار و رضا و رغبت کافر شوند[25]
فقهای امامیه نیز علاوه بر روایاتی که در آنها قلم تکلیف از مکر و مضطر برداشته شده است ، به همان آیه سوره نحل استناد کرده و معتقدند که اگر مسلمان مجبور به گفتن کفر و کلمه کفر آمیز شود،حکم کفر بر او نمی شود.[26]
ت - قصد: چهارمین شرط از شرایط ارتداد”قصد”است.منظور از قصد این است که کسی سخن کفرآمیز می گوید و از روی قصد و انگیزه و توجه به معانی الفاظ،آن کلمات را به زبان آورده باشد.برخی از فقها “قصد”را به عنوان شرطی از شروط تحقق ارتداد ذکر نکرده اند. این عدم ذکر شاید بدان علت باشد که فقها ارتداد را که حاکی از باور و عقیده باشد، موجب حکم می دانند،زیرا رد جاحدانه حجت ارتداد است و لذا در نظر آنان نیازی به ذکر آن نبوده است[27]
سیر تاریخی ارتداد در اسلام (نمونه های تاریخی ارتداد)
یکی از منابع مهم صدور حکم در دین نگاه به وقایع و ذکر شواهد تاریخی در دوره نخستین دین که شامل حیات نبی و صحابه ایشان می باشد است.اگر نمونه های تاریخی ارتداد در اسلام با اسناد و منابع متقن ارائه گردد می تواند کمک شایانی برای فهم بهتر مراد و منظور دین اسلام و الفاظ روایات در این زمینه نماید.همچنین تبیین و تحلیل بسترهای تاریخی صدور روایات که منبع اصلی احکام در فقه اسلامی است از دیگر راهبردهای سیر تاریخی ارتداد در اسلام می باشد
ذکر این نکته ضروری است که واژه “ارتداد”پس از پیامبر جای خود را در فرهنگ اسلامی باز کرد.اما استفاده از این مفهوم در زمان خود پیامبر نیز وجود داشته است.آنگونه که از متون تاریخی به دست می آید پس از فتح مکه تا زمان رحلت پیامبر آن حضرت دستور قتل چهار نفر که مسلمان بوده و سپس از اسلام برگشتند،صادر کرده است
نفر اول عبدالله بن خطاب از اصحاب پیامبر بود که پس از کشتن غلامش،به جرم آماده نکردن غذا،مرتد گشت و به مشرکان پیوست.لذا رسول خدا دستور قتل او را صادر کرد که به دست سعید بن حریث مخزونی وابوبرزه انجام شد
نفر دوم عبدالله بن سعد بن ابی سرح از کاتبان وحی بود که به جرم خیانت در نگارش وحی،مرتد گشت و لذا دستور قتل او از سوی رسول خدا صادر گشت
مقیس بن صبابه نمونه دیگری است که پس از آنکه برادرش از روی خطا به دست یکی از مسلمانان کشته می شود،از دین اسلام خارج شده و مرتد می گردد.لذا حکم ارتداد او از سوی رسول خدا صادر می گردد که بعد از فتح مکه کشته می شود
مورد چهارمی که رسول خدا برای او دستور قتل صادر کرد،زن مسلمانی به نام ساره بود که با پنهان کردن نامه ارسالی برای قریش در میان موهای خود قصد داشت که آنها را از تصمیم پیامبر مبنی بر فتح مکه آگاه کند.خداوند پیامبر را از این توطئه آگاه کرد و پیامبر اسلام علی (ع) و زبیر را به دنبال او فرستاد[28]
نمونه های مذکور تنها مواردی است که صدور قتل آنها توسط پیامبر به سبب ارتداد آنان بوده است.البته نکته جالب توجه این است که عامل عقیدتی کمترین نقش را در صدور این احکام داشته است.و دلایلی چون قتل،خیانت و جاسوسی هر یک از آنان در صدور حکم نقش زیادی داشته است. نکته مهم دیگر این که ارتداد در صدر اسلام ارتداد فکری نبوده بلکه بیشتر جنبه سیاسی-اقتصادی یا قومی و قبیله ای بوده است[29]
ارتداد در قرآن
تعمق در آیات قرآن و شان نزول و معانی آنها می تواند نقش بنیادینی در شناخت ارتداد،مظاهر،مصادیق و احکام آن داشته باشد و اساسا این آیات ریشه و اساس روایات و دیگر احکام فقهی ،در زمینه ارتداد و مرتد قرار گرفته است.با مطالعه دقیق در آیات قرآن در می یابیم که این لفظ و مشتقات آن هفت بار در قرآن در سوره های مختلف ذکر شده است که به اختصار به شرح ذیل می باشد
1_ و لا یزالون یقاتلونکم حتی یردوکم عن دینکم ان استطاعو و من یرتد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون”کافران پیوسته با شما مسلمانان نبرد کنند تا آنکه بتوانند شما را از دین خود برگردانند،پس هر که که از شما از دین خود برگردد و در حال کفر باشد تا بمیرد،اعمال چنین اشخاصی در دنیا و آخرت ضایع و باطل گردد و آنان اهل جهنمند و در آن همیشه معذب خواهند بود[30]
2_ یا قوم ادخلو الارض المقدسه التی کتب الله لکم و لاتردوا علی ادبارکم فتنقلبوا خاسرین”ای قوم به سرزمین مقدسی که خدا در سرنوشت شما مقرر کرده داخل شوید و پشت به حکم خدا مکنید که زیانکار شوید[31]
3_ یا ایها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یاتی الله بقوم یحبهم و یحبونه اذله علی المومنین اعزه علی الکافرین یجاهدون فی سبیل الله و لا یخافون لومه لائم ذلک فضل الله یوتیه من یشاء والله واسع علیم”ای اهل ایمان هر که از شما از دین خود مرتد شود به زودی خدا قومی را که دوست دارد و آنها نیز خدا را دوست دارند و نسبت به مومنان فروتن و به کافران سرفراز و مقتدرند به نصرت اسلام بر می انگیزد که در راه خدا جهاد کنند و در راه دین از ملامت و نکوهش احدی باک ندارند.این است فضل خدا هر که را خواهد عطا کند و خدا را رحمت وسیع و نامنتهاست و بر احوال هر که استحقاق آن را دارد تواناست[32]
4_ ود کثیر من اهل الکتاب لو یردونکم من بعد ایمانکم کفارا حسدا من عند انفسهم من بعد ما تبین لهم الحق فاعفوا و اصفحوا حتی یاتی الله بامره ان الله علی کل شیء قدیر”بسیاری از اهل کتاب آرزو و میل آن را دارند که شما را از ایمانتان به کفر برگردانند و به سبب حسدی که بر ایمان شما برند،بعد از آنکه حق بر آنها آشکار گردید.پس اگر از آنها به شما مسلمین ستمی رسید در گذرید و مدارا کنید تا هنگامی که فرمان خدا “به جنگ یا صلح” برسد که البته خدا بر هر چیز قادر و تواناست[33]
5_ ان الذین ارتدوا علی ادبارهم من بعد ما تبین لهم الهدی الشیطان سول لهم و املی لهم”آنان که پس از بیان شدن راه هدایت بر آنها باز به دین پشت کرده و مرتد شدند،شیطان کفر را در نظرشان جلوه گر ساخت و به آمال و آرزوهای دراز فریبشان داد[34]
6_ یا ایهاالذین امنوا ان تطیعوا فریقا من الذین اوتوا الکتاب یردوکم بعد ایمانکم کافرین”ای کسانی که ایمان آورده اید،اگر از گروهی از اهل کتاب اطاعت کنیدشما را از ایمانتان به کفر باز می گردانند[35]
7_ یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا الذین کفروا یردوکم علی اعقابکم فتنقلبوا خاسرین”ای کسانیکه ایمان آورده اید،اگر از آنهایی که کافر شدند فرمان برید شما را به آیین پیشین بر می گردانند،پس زیانده بازمی گردید[36]
ارتداد در حدیث
