پروژه دانشجویی مقاله تخت جمشید و معماری تحت word دارای 31 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد پروژه دانشجویی مقاله تخت جمشید و معماری تحت word کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی پروژه دانشجویی مقاله تخت جمشید و معماری تحت word ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن پروژه دانشجویی مقاله تخت جمشید و معماری تحت word :
مقدمه
تخت جمشید را میتوان مشهورترین مجموعه از دوران باستان در ایران به شمار اورد که در سطح جهانی نیز کاملن شناخته شده است احداث این مجموعه در دوره داریوش هخامنشی در حدود سال های 518 تا 520 پ.م شروع شد و در دوره پسر او خشایار شا نیز ادامه یافت در دوره پادشاهان بعدی هخامنشی نیز فعالیت هایی در زمینه توسعه این مجموعه صورت گرفت یکی از ویژگی های این مجموعه این است که پیش و پس از ان مجموعه ای با ان عظمت در تاریخ ایران ساخته نشده و هنوز هم منحصر به فرد است ویژگی مهم دیگر تخت جمشید این است که بزرگترین مجموعه ی طراحی شذه از دوران باستان است که افزون بر عظمت
وشکوه جنبه ای ائینی نیز داشته است برخی از پژوهشگران اظهار داشته اند که تخت جمشید یک جایگاه صرفا ائینی و مذهبی بوده است در حالی که در این پروژه نشان داده شده که تخت جمشید گونه ای از دژها ی حکومتی – تشریفاتی وسکونتی بوده که از لحاظ ائینی نیز اهمیت داشته است بازتاب نمادگراییائینی را نه تنها در نقشه ی بناها وطراحی مجموعه بلکه در طراحی نقوش نیز می توان مشاهده کرد به همین ترتیب در شکل نقشه ی اپادانا نیز نوعی نمادپردازی عالی را می توان مشاهده کرد که مجموعه ستونهای ان نیز که 72 است تاییدی بر همین نمادپردازی است امید است که توانسته باشیم جلوه ها ی کوچک در ذهن شما عزیزان تداعی کنیم از بزرگترین مجموعه ی ایران و باستان و با این پروژه کوچک بار دیگر تمدن هزاران ساله کشورمان در زمینه هنرها و اثار باستانی به جهانیان بشناسانیم.
چگونگی شکل گیری و پیدایش تخت جمشید
هخامنشیان :
کوروش بنیان گذارحکومت هخامنشی از بزرگان قبیله ی پارس بودکه رهبری حکومت انان در اختیار داشت وی دراواسط قرن ششم پیش از میلاد (تقریبا در حدود سال 555 پ.م )در طی نبردی با اخرین پادشاه ماد موسوم به ایختوویگو وی را شکست داد وبا یکپارچه و متحد کردن قبایل مادو پارس بزرگترین و مقتدرترین حکومت ان دوران را پدید اورد.
کورش به مناسبت فتح بابل کتیبه ای از خود بر جای گذاشت که متن ان حاکی از احترام وی به سایر ادیان و ملل است کوروش بیش از 25سال حکومت کرد وسرانجام در جنگی در سال 530 پ.م زخمی شد و پس از چند روز درگذشت.
شخصی به نام گئومات یکی از مهم ترین مدعیان سلطنت بود که در پاساگارد از داریوش شکست خورد داریوش در سال 521 پ.م در پی غلبه بر مخالفان قدرت را به طور کامل در دست گرفت.
وی دستور داد سنگ نبشته ای بر روی قسمتی از کوه واقع در کنار جاده مهمی که از ری تا بابل ادامه داشت در محلی بنام بیستون در نزدیکی کرمانشاه پدید آید تا پیروزی او بر دشمنانش در آن درج شود. داریوش در حدود سالهای 520 تا 518 پ.م محوطه ای مصخره ای را در (ش. غ) کوه رحمت که نام کهن آن را کوه مهر دانسته اند
واقع در حدود 57 کیلو متری شمال شرقی شیراز- انتخاب کرد و فرمان داد تا مجموعه و تختگاهی شکوه مند که امروز با نام تخت جمشید معروف است در آنجا بر پا شود. در دوره حکومت او که نزدیک به 36 سال بود بخشهای از عرصه ای که بعدها به تخت جمشید موسوم شد ساخته شد.
پس از او پسرش خشایار شاه به مدت 20 سال سلطنت کرد . در زمان وی کارهای عمرانی مهمی درصفحه ی تخت جمشید صورت گرفت و تالارها و بنا های جدیدی در انجا ساخته شد درحکومت برخی دیگر از پادشاهان هخامنشی (اردشیراول با 42 سال داریوش دوم با 20 سال اردشیر دوم با 43 سال اردشیر سوم با 21 سال و سرانجام داریوش سوم با 6 سال حکومت) فعالیتهای عمرانی در تخت جمشید صورت گرفت تا اینکه بر اساس برخی از شواهد و اسناد موجود اسکندر مقدونی در سال 330 پ.م به ایران حمله کرد و به شاهنشاهی هخامنشی پایان بخشید و قسمت هایی از کشور را تصرف کرد و صفه ی تخت جمشید را به آتش کشید.
تخت جمشید را چرا و چگونه ساختند؟
تخت جمشید را چنان که داریوش در کتیبه ای به آن به عنوان یک دژ اشاره کرده است باید نمونه ای از این گونه ارگ های سکونتگاهی- حکومتی- تشریفاتی دانست .به عبارت دیگر تخت جمشید یکی از پایتخت های هخامنشیان بود که در ایامی که هوای منطقه پارس مناسب بود در آنجا اقا مت می کردند و البته مراسم آیین های بسیار کهن وبا اهمیت نوروزی از سوی حکومت هخامنشی در این جایگاه بر گزار می شود.
باید توجه داشت که تخت جمشید مانند سایرارگ ها یا دژ ها در میان بیابان و دور از مراکز سکونت گاهی نبود بلکه آن را در کنار شهری آباد وبزرگ ساخته بودند.
بنابراین الگوی ساختن تخت جمشید در کنار یک شهر مانند برخی دیگر از شهرهای ایرانی پیش از اسلام و همچنین در دوران اسلامی بوده است و آنجا را می توان نوعی ارگ یا دژ حکومتی- سکونتگاهی دانست که بخشی از امور حکومتی سیاسی اداری واقتصادی امپراتوری هخامنشی در آنجا انجام می شد .البته کتیبه ای از داریوش درباره ی شیوه ی ساختن کاخی در شوش وجود دارد که گویای چگونگی انجام فعالیت های بزرگ ساختمانی در آن دوران است ومی توان حدس زد که در ساختن تخت جمشید از همان شیوه استفاده شده است.
در ساختن بنا های بزگ ومهم از مصالح و مواد غیربومی نیز استفاده می شد و در برخی از بخش ها ی ساختمانی از بهترین انواع سنگ چوب وسایر مواد و مصالح اصلی و نیز مواد تزیینی شناخته شده در سرزمین های تابع امپراتوری هخامنشی بهره می بردند.
البته با سایر اطمینان می توان اظهار داشت که برنامه ریزی طراحی و نظارت کارها در مقیاس کلان بر عهده ی معماران و هنرمندان ایرانی بوده است و چنان که در بخش بعدی اشاره خواهد شد الگوهای اساسی طراحی معماری وشهری در این مجموعه کاملا” ایرانی است.
کاخ ها- تالارها و بخش های مهم تخت جمشید
انواع فضا ها و عرصه ها:
1- تالارها یا کاخ های حکومتی و تشریفاتی:
در تخت جمشید دو تالار یا کاخ بسیار با عظمت و با شکوه وجود داشت که چنین کارکرد هایی داشتند انها عبارتند از:
تخت جمشید را همان گونه که داریوش در کتیبه ای به آن اشاره کرده است می توان نوعی دژ یا ارگ حکومتی دانست که جایگاهی برای اداره ی کشور و برگزاری مراسم رسمی و مذهبی و پذیرای های مهم و با شکوه و تجمع های حکومتی و اقامتگاه پادشاه و نزدیکان او بود.فضاها و عرصه های مهم تخت جمشید را به شرح زیر می توان طبقه بندی کرد :
– تالار یا کاخ اپادانا در جبهه ی شمال غربی صفه ی تخت جمشید و در نزدیکی پلکان اصلی و بزرگ ورودی
– تالار یا کاخ صد ستون در جبهه ی شمال صفه
2- کاخ های سکونتگاهی یا سکونتگاهی-تشریفاتی:
کاخهای سکونتگاهی یا سکونتگاهی-تشریفاتی تالارها و کاخهایی را در برمی گیرد که بیشتر برای سکونت و نیز برای پذیرایی ها ومراسم و جشن ها و تجمع های کوچک رسمی یا نیمه رسمی وخانوادگی و مانند آن مورد استفاده قرار می گرفت برخی از این گونه کاخها عبارتند از:
– کاخ داریوش یا تالار آینه واقع در جبهه ی جنوبی آپادانا
– کاخ هدیش واقع در جبهه ی شمال غربی مجموعه ی حرم سرا
– کاخ اندرون (موزه ی فعلی تخت جمشید) واقع در جبهه ی شمال شرقی مجموعه حرم سرا
– کاخ مرکزی واقع در منتهی الیه جنوبی فضای واقع بین آپادانا و کاخ صد ستون.
3- عرصه زندگی خوانوادگی: اندرونی یا حرمسرا
4- خزانه:
خزانه محل نگهداری انواع اشیاء و لوازم مهم مانند بخشی از جواهرات و اشیاء گران قیمت جنگ افزارها وآذوقه ولوحه های مربوط به فرمان ها و حسابرسی ها و سایر کالاها و لوازم با ارزش بود. خزانه در جبهه ی جنوب شرقی صفه و به شکلی مجزا و مستقل از سایر بخشها ساخته شده بود.
5- فضاهای ورودی و دروازه ها
6- آرامگاه ها یا دخمه ها
7- عرصه ها و فضاهای خدماتی و نظامی
صفه تخت جمشید
داریوش برای ساختن مجموعه کاخ ها خزانه و سکونتگاه ها یا به عبارت دیگر ارگ حکومتی در دامنه کوه رحمت فرمان داد تا صفه یا سکویی بزرگ به درازای 455 متر و پهنای 300 متر آماده کنند.
برای این بخش های دیگری را که گودتر از سطح دلخواه بود با خرده سنگ و ملاط پر می کردند و همچنین در برخی جبهه ها به ویژه جبهه ی غربی و قسمتهای از جبهه جنوبی و شمالی دیوارهایی با ضخامت زیاد با سنگ درست می کردند تا سطح صفه به شکل دلخواه فراهم شود. ارتفاع این دیوارها در برخی جاها تقریبا” به 15 مترمی رسد.
برای ورود به این صفه ابتدا یک پلکان ورودی در جبهه جنوبی ساخته شد و داریوش فرمان داد بر دیواره ی این پلکان نبشته ای به چند خط میخی عیلامی و بابلی پدید آید. وی فرمان داد در متن عیلامی این سنگ نبشته چنین نگارند) پیش ازاین در این مکان دژی وجود نداشت. به خواست اهورا مزدا من این دژ را ساختم ومن آن را استوار زیبا و مقاوم ساختم. همانطور که میل من بود .) داریوش در این کتیبه اشا ره کرده که وی برای نخستین بار فرمان ساختن دژ یا عرصه تخت جمشید را داده بود.
این عرصه صفه تخت جمشید نیز می نامند زیرا سطح آن از محیط اطرافش بالاتر است.
در زمان داریوش کاخ آپادانا سکونتگاهی داریوش و عمارت خزانه بر روی این صفه ساخته شد و برای دسترسی به آنها پلکانی درجبهه جنوبی صفه ساختند.
بر اساس کتیبه های که در تخت جمشید پیدا شده است گفته اند که در دشت پایین صفه سکونتگاهی پر جمعیت به نام (خوادایتشیه) وجود داشته که در منابع بابلی نیز به آن اشاره شده است. پس از داریوش کارهای عمرانی مهمی در زمان خشایار شاه در صفه تخت جمشید صورت گرفت.
ایوان وپلکان شرقی آپادانا
ایوان شرقی 12 ستون در دو ردیف شش تایی دارد که درگاه ورودی تالار در وسط آن ساخته اند.
به نظر میرسد که ورودی اصلی کاخ آپادانا در ابتدا از جبهه شرقی آن بوده است و به همین سبب است که مهمترین نقشی که در تخت جمشید حجاری شد و حاکی از اهمیت این مجموعه به عنوان مرکز حکومتی امپراتوری هخامنشی بود در نما های پلکان شرقی ایجاد شد زیرا همه میهمانان و سفرا و نمایندگان ایالتهای زیر فرمان امپراتوری و کشورهای دیگر از طریق آن به کاخ وارد می شدند. ورودی این ایوان مانند ایوان شمالی از دو پلکان دو طرفه تشکیل شده که یکی در جلوی دیگری قرار گرفته است. شکل کلی نمای پلکان جلویی از سه بخش تشکیل شده است.برخی نکاتی که بر اساس این حجاری به نظر می رسد چنین
است: پادشاه و چند نفر دیگر در زیر سایبانی قرار گرفته اند. در نقطه مرکزی تصویر پادشاه بر روی نوعی تخت یا صندلی مجلل و مزین نشسته است. در دست راست او یک عصا یا چوب دستی بلند و در دست چپ او یک گل نیلوفر آبی قرار دارد. زیر پای او یک کرسی کوتاه طراحی شده و زیبا قرار دارد. پشت سر او شخص و پادشاه بر روی سکوی کوتاهی که اندکی از سطح زمین بالاتر است قرار گرفته اند.و به این ترتیب درجایگاه متمایز و بلندتری نسبت به اطرافیان مستقر شده اند. این موضوع برای نشان دادن برتری آنان نسبت به سایرین بوده است. بعضی ازباستان شناسان معتقدند که شخص برتخت نشسته داریوش و شخص ایستاده ولیعهد او خشایارشا بوده است.برخی نیز گفته اند که شخص نشسته خشایارشا بوده است و ساختن ایوان وپلکان شرقی یا اتمام آن را به وی نسبت داده اند در هریک از دو طرف این صحنه دو حیوان یک شیر ویک گاو در حالی دیده می شوند که شیر بر پشت گاو پریده و در حال دریدن اوست. برخی از پژوهشگران در تفسیر این صحنه نظریه های گونا گونی را ارائه داده اند که یکی از آنها با مراسم نوروز و مجلس سلام عام نوروز که
از ایام باستان تا دوران اخیر مرسوم بوده است سازگارتر است. بر این اساس شیر یکی از صورت های فلکی( برج اسد) و نشانه و نماد خورشید و همچنین نماد تابستان بوده است. گاو نیز یکی دیگر از صورت های فلکی(برج ثور) ونماد و نشانه زمستان بوده است. در این صورت پیروزی شیر بر گاو حاکی از رسیدن خورشید به منزل گاو است و منظور از آن فرا رسیدن نوروز و سپری شدن زمستان بوده است.البته می توان حدس زد که به سبب کمبود سطح کافی برای نشان دادن مراسم سلام نوروز در یک محل نتوانسته اند تعداد واقعی نمایندگان را نشان دهند و چه بسا عده ی واقعی نمایندگان کشورها و مقدار هدایای آنان ونیزعده افسران ونظامیانی که درمراسم سان ورژه شرکت می کردند بسیاربیشترازآن بوده که حجاری شده است.افزون براین می توان آنان رانمایندگان برگزیده گروه های بزرگترشرکت کننده دانست که می توانستند به جایگاه مخصوص نزدیک شوند.بین سطح مستطیل شکل همین پلکان وسطح مثلث شکل آن سطحی مستطیلی وجودداردکه کتیبه ای ازخشایارشا درآنِِِ است.
کاخ داریوش
این کاخ از یک تالار مرکزی مربع شکل با 12 ستون و ایوانی در سمت جنوب تشکیل شده است .حیاطی نیز در جلوی این ایوان وجود دارد .در جبهه ی شمالی تالار مرکزی دو اتاق بزرگ ستون دار وجود دارد که در یک طرف هر کدام و در میان آنها اتاق هایی کوچک یا پستوهایی قرار دارند که بنظر می رسد برای انبار از آنها استفاده می شد. نگاره ای از داریوش در محل ورود به تالار اصلی کاخ وجود دارد که او را در حال خارج شدن از کاخ نشان می دهد .در این نگاره دو نفر در پشت سر داریوش قرار دارند یک نفر یک چتر آفتابی ودیگری یک مگس پران دریک دست وحوله ای در دست دیگر دارد . این دو نفر کوچک تر ازشاه نقش شده اند. حجاری ها و کتیبه های این کاخ نشان می دهد که از آن به عنوان محل و فضای پذیرش برخی مراجعه کنندگان نیز استفاده می شده است .
توسعه ی بناهای تخت جمشید دوره ها ی مختلف
در زمان داریوش از میان بناها ی مهم تخت جمشید تنها کاخ آپادانا کاخ اختصاصی داریوش و احتمالا” قسمتی از فضای خزانه ساخته شد هر چند که درهنگام حیات او برخی بخش ها و تزیینات این ساختمان ها نیز کاملا” به پایان نرسیده بود .
دروازه ی نیمه تمام
در جلوی حیاط کاخ صد ستون آثاری از دروازه ای وجود دارد که چون براساس شواهد موجود کارهای ساختمانی آن به پایان نرسیده و نیمه تمام رها شده بود آن را (دروازه ی نیمه تمام) خوانده اند. به عبارت دیگر این دروازه را برای آمدن افراد در هنگام برگزاری مراسم و آیین های رسمی به کاخ صد ستون طراحی کرده بودند
خزانه
عمارت خزانه در بخش جنوب شرقی صفه تخت جمشید در خزانه مجموعه ی اندرونی و در جنوب کاخ صد ستون قرار داشت . مجموعه عمارت خزانه توسط چند خیابان از ساختمان های مجاور جدا و متمایز شده بود .
بخش هایی از این مجموعه در زمان داریوش طراحی و ساخته شد و به عنوان خزانه ی اسناد و اموال مورد استفاده قرار می گرفت.پس از مدت اندکی آشکار شد که فضای خزانه برای اموال و اشیاءوالواح دولتی کافی نیست عمارت دیگری در عرصه ی واقع در شمال خزانه ساختند و آن را به عمارت پیشین افزوده اند. براساس اطلاعاتی که مورخان یونانی ارائه داده اند انواع گوناگونی از کالا های گرانبها در این انبارها ذخیره می شد در قسمت هایی از خزانه نیز لوحه هایی گلی و سفالی وجود داشت که بسیاری از آنها به پرداخت دستمزد کارگران و امور اقتصادی تعلق داشت .فضای جدید خزانه دو ورودی داشت و دیوارهای آن با خشت و آجر ساخته شده بود.در برخی قسمتهای خزانه آثاری از اشیای آتش گرفته و سوخته وجود دارد که حاکی از وقوع آتش سوزی در تخت جمشید است.
بخش اندرونی و کاخ آن
بخش اندرونی یا مجموعه اتاق ها و تالار هایی که ظاهرا” محل سکونت اعضای خانواده ی پادشاه و اطرافیان نزدیک او بود در سمت جنوب غربی صفه تخت جمشید قرار دارد.از آن به عنوان پستو یا صندوقخانه و برای نگهداری اشیاءو لوازم استفاده می شد. در یک ردیف از اتاقها یک دالان وجود داشت که درگاه ورودی اتاقها به آن باز می شد .به این ترتیب درگاه ورودی دو اتاق مقابل هم از دو دالان جداگانه بود.
کاخ خشایارشا
در شمال بخش غربی مجموعه ی اندرونی و جبهه ی غربی کاخ اردشیر کاخ سکونتگاهی خشایارشا قرار داشته است .موقعیت این کاخ نشان می دهد که از آن بیشتر برای سکونت استفاده می کرده اند .در چند جای این کاخ حجاری هایی وجود دارد که خشایارشا با خدمه اش تصویر شده اند. چند کتیبه در این کاخ وجود دارد که خشایارشا در آن اشاره کرده که این کاخ که (هدیش ) نامیده وی ساخته است.
عناصر و تاسیسات آبی
اطلاعات موجود درباره ی چگونگی تامین آب برای بهره برداری در روی صفه پایتخت جمشید کامل و جامع نیست اما عناصر و تاسیسات آبی کمک می کند از جمله یک چاه عظیم سنگی در عرصه ی واقع در شمال شرقی بخش خزانه و در دامنه کوه ودر ارتفاعی حدود 22 متر بالاتر از سطح صفه ی تخت جمشید وجود دارد که دها نه ی آن به شکل مربعی با ضلع 7/4 متر و عمق آن در حدود 26 متر است.در اطراف این چاه جوی هایی وجود دارد که به آبروهای زیرزمینی صفه ی تخت جمشید متصل باشد یافت نشده است به احتمال بسیار می توان حدس زد که این منبع یکی از مخزنهای تامین آب برای بهره برداری در تخت جمشید به شمار می آمده است.
گیاهان و فضاهای سبز
کاخ های بزرگ حکومتی و تشریفاتی یا سکونتگاهی واقع در پایتخت ها و شهرهای بزرگ براساس شیوه ای کهن در تاریخ ایران غالبا” در عرصه ی یک باغ ساخته می شد و به همین سبب در کنار بخش اندرونی که عموما عرصه ای محصور یا نیمه محصور و دارای یک یا چند فضای باز مرکزی (حیاط) بود .کاخ های تشریفاتی یا سکونتگاهی تشریفاتی به صورت برونگرا و در حالتی که در پیرامون یا در جلوی یک یا چند جبهه ی آنها فضایی سبز در نظر گرفته می شد طراحی و ساخته می شد. نمونه هایی از این نوع کاخهای برونگرا را می توان در قسمتی از پاسارگاد ملاحظه کرد برخی از باستان شناسان براساس شواهد موجود حدس زده اند که فضا و عرصه ی باز بین کاخهای پاسارگاد فضایی سبز با طرح نزدیک به چهار باغ بوده است.نحوه ی طراحی چهارکاخی که در آن محوطه قراردارند نیز حاکی از وجود فضاهای سبز وسیع در پیرامون کاخهااست.
نقوش و لوح ها و الگوهای طراحی تخت جمشید
نقوش تخت جمشید
براساس بررسی های مایکل رف، بیش ازسه هزارنقش برروی ساختمان ها ومقبره های تخت جمشید ایجادشده است. درحدودهشتصد نقش ازآنها بر روی جبهه ی شرقی آپاداناودر حدودچها رصد نقش برجسته درپلکان های شمالی کاخ مرکزی دیده می شود، درحالی که درهیچ بنای دیگری در دوران باستان این مقدارنقش مورد استفاده قرارنگرفته بود .
البته بسیاری ازنقوش درپی تأثیرعوامل طبیعی در طی تاریخ و عوامل گوناگون دیگرازجمله تخریب توسط افرادازمیان رفته اند. سالم ترین نقوش برجسته درجبهه ی شرقی آپادانا وبرروی پلکان های کاخ مرکزی هستند،زیرادرزیرآوارناشی ازدیوارهای خشتی که ویران شده بودند،محفوظ مانده اند. مهمترین نقوش ازلحاظ کیفیت،اهمیت وشماردرجبهه ی شرقی کاخ آپادانا وجود دارد زیرا این بنا مهمترین،عظیم ترین وبا شکوه ترین کاخ مجموعه بوده است. مجموعه نقوشی که مراسم هدیه آوردن بیست و سه گروه ازنمایندگان قوم ها و ملت های زیر فرمان هخامنشیان را به نزد پادشاه نشان می دهد، درجبهه ی شرقی کاخ آپادانا قرار دارد.
چگونگی و حالت نقوش با اهمیت موضوع به نمایش درآمده متناسب است.
دربرخی سطوحی که سربازان و افراد درحال هدیه آوردن نشان داده شده اند،آنان را با حالتی رسمی و حاکی ازرعا یت احترام وادب ونظمی خاص که نشان از توجه به سلسله مراتب اجتماعی دارد، نمایش داده اند،درحالی که در برخی از پلکان های کاخ مرکزی که بزرگان مادی وپارسی نشان داده شده اند،شیوه ی حجاری آنان به گونه ای است که نشان می دهد آنان درهنگام بالا رفتن ازپله های کاخ به صورت آزادانه و راحت هستند وهمچنین درمواردی برخی از افراد که دو به دو درحال گفتگوبا هم هستند،نشان داده شده است. نکته ی جالب توجه دیگر درحجاری ها این است که اندازه ومقیاس افراد نشان داده شده نسبت به
یکدیگرمتناسب است،درحالی که دربعضی جایها،به ویژه مواردی که پادشاه به تصویردرآمده است،پادشاه رانسبت به سایرافرادبزرگترازتناسبات طبیعی حجاری کرده اند دربعضی موارد مانند نقوشی که دربالای آرامگاههاترسیم شده یانقوش واقع دردرگاه برخی از کاخ ها مانند درگاه شمالی ودرگاه جنوبی کاخ صد ستون و نیز در درگاه شرقی کاخ مرکزی، پادشاه بزرگترازسربازان و نمایندگان اقوام وملل تابع نشان داده شده است. نقوش افرادی که شأن ومنزلت اجتماعی یکسان وشغل همانندی دارند غالبا ًبه شیوه وصورتی یکنواخت تکرار شده، چنان که سربازان روی پلکان ها و کناردست اندازها غالباً به صورت یکسان نشان داده شده اند. به همین ترتیب ازدو طرح کلی برای نشان دادن دو گروه مهم اجتماعی درآن دوره یعنی پارس هاومادها استفاده شده است. علت استفاده ازنقوش یکسان برای نشان دادن افرادی که موقعیت اجتماعی و شغلی یکسانی داشتند موجب سرعت کارمی شدوحجاران می توانستند با توجه به الگوهای مشخص درزمانی کوتاه،شمارفراوانی ازنقش ها راحجاری کنند ، زیرادر غیراین صورت هم زمانی بسیارزیادوهم عده ی فراوانی هنرمندبسیارماهر موردنیاز بود. در حجاری ازنقوش انسانی سروپای آنان به صورت نیمرخ نشان داده شده،درحالی که بدن آنان گاهی ازجلو ودرمواردی از نیمرخ نشان داده شده است.
برخی از عناصر والگوهای طراحی معماری وشهری:
یکی از نکات بسیارمهم درموردتخت جمشید ایرانی بودن نقوش وعناصر اصلی وبه ویژه الگوهای طراحی معماری و شهری است، هرچند که احتمال کاربرد شمار اندکی ازنقوش غیربومی توسط برخی صنعتگران غیرایرانی نیز وجود دارد. عناصر اصلی معماری مجموعه ی تخت جمشید طی چندهزارسال درمعماری ایرانی به کاررفته اند. حیاط مرکزی،شبستان ستون دار، ایوان ستون دار و فضای ورودی طراحی شده ومورد تأکید قرارگرفته ازپدیده هایی هستند که دردوران پیش از اسلام و کما بیش درطول دوران اسلامی نقش مهمی درشکل گیری معماری ایرانی داشتند. به عنوان نمونه می توان به نقش واهمیت فضای ورودی درمجموعه ی تخت جمشید اشاره کرد. چنان که درنقشه و به ویژه در پرسپکتیو بازسازی شده ی این مجموعه ملاحظه می شود،سطح وحجم بسیارعظیمی برای دروازه ی ملل ـ واقع درجلوی پلکان اصلی ورودی
مجموعه ـ ونیزبرای دروازه ی ناتمام که روبروی کاخ صدستون قرار داشته،در نظر گرفته شده است. اگربه اندازه وترکیب حجمی دروازه ی ناتمام توجه شود،آشکار می شود که حجم این فضای ورودی تقریباً یک سوم کاخ صد ستون است. چنین تأکید معمارانه ای برای فضای ورودی یکی از ویژگی های فرهنگ معماری ایرانی است وبی سبب نیست که فضای ورودی مساجد که درابتدا تنها از یک درگاه ساده تشکیل می شد، به تدریج اهمیت یافت و در دوره ی تیموریان و صفویان به یکی ازبا عظمت ترین بخش های بنا تبدیل شد. البته برخی از عناصرمعماری مانند پلکان دوطرفه درمعماری ایران در دوره ی اسلامی چندان مورد توجه قرارنگرفت، زیرا این نوع پلکان ها بیشتر درمجموعه ها یا کاخ هایی به کارمی رفت که در روی یک صفه ی بلندتراز سطح زمین قرارداشتند، در حالیکه چنین پدیده ای درمعماری ایرانی دردوران اسلامی به شکل باز وگسترده پدید نیامد.
الگوهای طراحی معماری
درتخت جمشید به عنوان یک ارگ حکومتی سکونتگاهی که فضاهاوبناهای بسیارگوناگونی ازلحاظ کارکردی وکالبدی درآن وجود دارد، از الگوهای متنوعی متناسب با نوع بناها بهره برده اند. این الگوها به عنوان مفهوم های اساسی معماری ایرانی افزون دردوران باستان ، دردوران اسلامی هم مورد توجه قرار گرفتند. برخی از مهمترین الگوهای مزبور به این شرح هستند:
1ـ الگوی متمرکز برونگرا
براساس این الگومعمولاً یک فضای سرپوشیده مرکزی ساخته می شد که درپیرامون آن غالباً رواق یا چند ایوان قرارداده می شد. ازاین الگوبیشتردرمواردی استفاده می کردندکه بنایی درمیان باغ با یک محوطه وفضای بازمطلوب قرارداشت. وجودفضاهای نیمه بازپیرامونی مانند رواق یا ایوان درواقع بعنوان فضای واسط یا رابط میان فضای بسته ی مرکزی وفضای بازیا محوطه ی واقع در پیرامون آن بوده است. بسیاری ازکوشک های واقع درمیان باغ ها را با استفاده از این الگوطراحی واحداث می کردند.به عبارت دیگرهرگاه می خواستند بنایی دروسط یک باغ یا یک محوطه وفضای باز مطلوب بسازند، به نحوی که بین بنا وفضای باز واقع درپیرامون آن ازلحاظ بصری و دسترسی بیشترین ارتباط ممکن وجود داشته باشد،ازاین الگو استفاده می کردند .
کاخ آپادانا باتوجه به این الگو طراحی وساخته شد. درنقشه ی این کاخ یک تالارستون دارمرکزی مربع شکل مشاهده می شود که درهریک ازسه جبهه ی آن ، یک ایوان ستون دار قراردارد.براساس الگوی طراحی این کاخ،امکان ساختن ایوان چهارم درجبهه ی جنوبی تالار مرکزی نیزوجودداشت،اماچون این جبهه ازکاخ درکنارکاخ های سکونتگاهی وبخش اندرونی بود ؛به جای ساختن ایوان،شماری اتاق وفضاهای بسته ی دیگردرآنجا ساختند . به این ترتیب کاخ آپادانا ازسه طرف با فضای باز مرتبط بود و این ارتباط ازطریق ایوان های ستون دارآن برقرارمی شد. این الگو پیش از بهره برداری ازآن درتخت جمشید در معماری ایرانی شناخته شده بود و از آن درکاخ های پاسارگاد و کاخی درشوش بهره برده بودند به این ترتیب الگوی طراحی کاخ آپادانا یکی ازالگوهای اصیل ومهم معماری ایرانی است که از دوران باستان تا دوره ی معاصر به صورت هایی متنوع ، متناسب با زمینه ومحیط های گوناگون مورد بهره برداری قرارمی گرفت.
2- الگوهای متمرکزدرونگرا
الگوی طراحی فضای متمرکز درونگرا یکی ازالگوهای بسیارمهمی است که در بسیاری ازنواحی و مناطق ایران درطراحی و ساختن بسیاری از انواع فضاها مورد استفاده قرار می گرفته است. دراین الگوغالباً یک فضای بازمرکزی یاحیاط مرکزی درمیان فضادرنظرگرفته می شودودر چهارسوی آن فضا های بسته (اتاق وتالار) یا سرپوشیده (ایوان و رواق) طراحی وساخته می شود. این الگوها غالباً درمناطق ومحیط های گرم وخشک وبدون فضاهای سبزطبیعی ازالگو ی متمرکزدرونگرا یاحیاط مرکزی استفاده می شد،وبرعکس درمناطق و محیط هایی که فضا های سبزطبیعی و مصنوع (مانند باغ) داشتند بیشترازالگوی متمرک برونگرا استفاده می شد. درتخت جمشید نیز این نکته ملاحظه می شود،به این ترتیب که درکاخ آپادانا که برخی فعالیت های درون آن بافضای بازبیرون مرتبط بوده است ،ازطرح متمرکزبرونگرا ودربرخی ازکاخ های سکونتگاهی یا بخش خزانه ازطرح متمرکز درونگرا یا به عبارت دیگر ازحیاط مرکزی استفاده شده است.
